Δικαιώματα εγκύου εργαζόμενης στον ιδιωτικό τομέα

Η ανάγκη προστασίας της μητρότητας και της διατήρησης του θεσμού της οικογένειας, οδήγησαν το νομοθέτη στην υιοθέτηση ειδικών ρυθμίσεων που επιτρέπουν στην έγκυο γυναίκα να συνδυάσει την επαγγελματική και οικογενειακή ζωή, χωρίς να χρειαστεί να στερηθεί κανένα από τα δύο. Στο ελληνικό δίκαιο υπάρχει πληθώρα νομοθετημάτων σχετικών με την προστασία και την απουσία από την εργασία των εγκύων καθώς και με τη βελτίωση της ασφάλειας της υγείας κατά την εργασία των εγκύων, λεχώνων και γαλαχουσών εργαζόμενων. Αξίζει να σημειωθεί η ύπαρξη ειδικών διατάξεων τόσο για την προστασία της μητέρας λόγω υιοθεσίας και της παρένθετης μητέρας όσο και για τη δυνατότητα χορήγησης άδειας απουσίας για τη φροντίδα του παιδιού στον πατέρα, θέματα για τα οποία θα γίνει ειδική μνεία παρακάτω.

Αναφορικά με τις άδειες που δικαιούται η έγκυος γυναίκα:

Α. Άδεια τοκετού και λοχείας

Οι γυναίκες που απασχολούνται σε οποιοδήποτε εργοδότη όλης της Χώρας με σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου δικαιούνται να λάβουν άδεια συνολικής διάρκειας 17 εβδομάδων, προσκομίζοντας στον εργοδότη πιστοποιητικό ιατρού που βεβαιώνει την πιθανή ημέρα τοκετού (Α. 7 της από 23/5/2000 Ε.Γ.Σ.Σ.Ε.). Όπως αναφέρεται στη σχετική διάταξη 8 εβδομάδες χορηγούνται υποχρεωτικά πριν την πιθανή ημερομηνία τοκετού (άδεια τοκετού) και οι υπόλοιπες 9 εβδομάδες μετά το τοκετό (άδεια λοχείας). Σε περίπτωση που ο τοκετός πραγματοποιηθεί σε χρόνο προγενέστερο, το υπόλοιπο της άδειας χορηγείται μετά τον τοκετό, μέχρι να συμπληρωθούν οι 17 εβδομάδες, ενώ αν ο τοκετός πραγματοποιηθεί σε χρόνο μεταγενέστερο από αυτόν που είχε πιθανολογηθεί αρχικά, η άδεια πριν τον τοκετό παρατείνεται μέχρι να πραγματοποιηθεί ο τοκετός, χωρίς η παράταση αυτή να οδηγεί σε αντίστοιχη μείωση  του χρόνου της άδειας λοχείας, απλά στην περίπτωση αυτή η συνολική άδεια θα υπερβαίνει τις 17 εβδομάδες.

Γίνεται δεκτό ότι ακόμα κι αν το παιδί γεννηθεί νεκρό, η μητέρα εξακολουθεί να δικαιούται την άδεια λοχείας, ενώ αν το παιδί αποβιώσει κατά τη διάρκεια της άδειας λοχείας, αυτή δεν διακόπτεται (ΑΠ 1362/09).

Β. Άδεια Απουσίας Θηλασμού – Φροντίδας παιδιού

Σύμφωνα με τις από 15/4/2002 και 24/5/2004 Ε.Γ.Σ.Σ.Ε.: «Οι μητέρες εργαζόμενες δικαιούνται, για χρονικό διάστημα τριάντα (30) μηνών από τη λήξη της άδειας λοχείας, είτε να προσέρχονται αργότερα, είτε να αποχωρούν νωρίτερα κατά μία ώρα κάθε μέρα. Εναλλακτικά, με συμφωνία του εργοδότη, το ημερήσιο ωράριο των μητέρων μπορεί να ορίζεται μειωμένο κατά δύο ώρες ημερησίως για τους πρώτους 12 μήνες και σε μία ώρα για έξι (6) επιπλέον μήνες.»

Η εργαζόμενη έχει την ελευθερία να επιλέξει όποια από τις δύο επιλογές της δίνει ο νόμος, ανάλογα με τις ανάγκες της, χωρίς όμως να έχει τη δυνατότητα να χρησιμοποιεί όποτε θέλει μία απ’αυτές. Φυσικά δεν γεννάται υποχρέωση της για επιπλέον εργασία που να καλύπτει το διάστημα της διακοπής, ενώ σύμφωνα με τη νομολογία δεν απαιτείται η γυναίκα να θηλάζει πραγματικά το τέκνο της με φυσικό θηλασμό (ΑΠ 14/1992). Την ανωτέρω μείωση ωραρίου δικαιούται και η εργαζόμενη με το σύστημα εκ περιτροπής εργασίας.

Γ. Ειδική εξάμηνη άδεια

Δυνάμει των οριζόμενων στο Α. 142 του Ν. 3655/2008, η μητέρα η οποία είναι ασφαλισμένη  του ΙΚΑ (πλέον ΕΦΚΑ) και εργάζεται σε επιχειρήσεις ή εκμεταλλεύσεις με σχέση εργασίας ορισμένου ή αορίστου χρόνου, με πλήρη ή μερική απασχόληση, δικαιούται, έπειτα από αίτηση της προς τον εργοδότη ένα μήνα πριν την έναρξη της εν λόγω άδειας, ειδική άδεια προστασίας της μητρότητας διάρκειας έξι μηνών. Η άδεια χορηγείται μετά τη λήξη της άδειας μητρότητας (τοκετού και λοχείας) ή και της ισόχρονης προς το μειωμένο ωράριο άδειας, καθώς επίσης και στις εργαζόμενες που αμέσως μετά τα ανωτέρω διαστήματα κάνουν χρήση ετήσιας κανονικής άδειας. Δεν προβλέπεται από το νόμο η δυνατότητα χορήγησης της συγκεκριμένης άδειας στον πατέρα ή στη θετή μητέρα, παρά μόνο στην τεκούσα μητέρα.

Δ. Γονική άδεια ανατροφής

Όπως προκύπτει από τις ρυθμίσεις των Α. 48-54 του Ν. 4075/2012 και του Α. 39 του Ν. 4144/2013, οι εργαζόμενοι γονείς έχουν δικαίωμα γονικής άδειας ανατροφής του παιδιού μέχρι τη συμπλήρωση των έξι ετών. Η γονική άδεια ανατροφής είναι άνευ αποδοχών και χορηγείται εγγράφως για περίοδο τουλάχιστον τεσσάρων (4) μηνών. Προκειμένου να δικαιούται ο γονέας εργαζόμενος γονική άδεια ανατροφής πρέπει να έχει συμπληρώσει ένα χρόνο συνεχόμενης ή διακεκομμένης εργασίας στον ίδιο εργοδότη, εκτός αν υπάρχει ευνοϊκότερη ρύθμιση στο νόμο και πρόκειται για άδεια χωρίς αποδοχές. Μπορεί να χορηγηθεί εφάπαξ ή τμηματικά, ενώ αιτήσεις χορήγησης γονικής άδειας γονέων τέκνων με αναπηρία, μακροχρόνια ή αιφνίδια ασθένεια και μόνων γονέων λόγω θανάτου γονέα, ολικής αφαίρεσης της γονικής μέριμνας ή μη αναγνώρισης τέκνων, χορηγούνται με απόλυτη προτεραιότητα.

Απαγόρευση απόλυσης

Αναφορικά με το δικαίωμα απόλυσης, είναι απολύτως άκυρη η απόλυση εγκύου εργαζόμενης λόγω αποκλειστικά του γεγονότος της εγκυμοσύνης. Αξίζει να σημειωθεί βέβαια ότι η έγκυος εργαζόμενη δύναται να απολυθεί γενικά, εφόσον όμως υπάρχει σπουδαίος λόγος που να δικαιολογεί την απόλυση, ασχέτως της εγκυμοσύνης. Ενδεικτικά, τα δικαστήρια έχουν κρίνει ότι αποτελεί σπουδαίο λόγο για την καταγγελία σύμβασης εργασίας η μη συμμόρφωση στις οδηγίες του εργοδότη, η επίδειξη επαγγελματικής ανεπάρκειας, η πλημμελής εκτέλεση των καθηκόντων και η επανειλημμένη εγκατάλειψη της εργασίας από την έγκυο, εφόσον η συμπεριφορά αυτή δεν είναι απότοκος της κατάστασης της εγκυμοσύνης κ.α.

Η απαγόρευση απόλυσης ισχύει τόσο για το διάστημα της εγκυμοσύνης, όσο και για δέκα οκτώ μήνες μετά τον τοκετό ή κατά την απουσία της εγκύου για μεγαλύτερο χρόνο, λόγω ασθένειας που οφείλεται στην κύηση ή τον τοκετό, εκτός αν υπάρχει σπουδαίος λόγος για καταγγελία. Η ανωτέρω προστασία καλύπτει και την περίπτωση που το τέκνο γεννήθηκε νεκρό όπως επίσης ισχύει και για τις εργαζόμενες που υιοθετούν τέκνο ηλικίας έως έξι ετών είτε εμπλέκονται στη διαδικασία της παρένθετης μητρότητας. Επιπλέον ο εργοδότης δεν μπορεί να αρνηθεί την πρόσληψη γυναίκας λόγω εγκυμοσύνης ή μητρότητας (Α. 5 παρ. 3 Ν. 3488/2006).

Παρένθετη μητέρα και θετοί γονείς

Σύμφωνα με το Α. 44 του Ν. 4488/2017, η τεκμαιρόμενη μητέρα του Α. 1464 ΑΚ που αποκτά τέκνο με τη διαδικασία της παρένθετης μητρότητας δικαιούται το μεταγενέθλιο τμήμα της άδειας μητρότητας (άδεια λοχείας), καθώς και τις πάσης φύσεως αποδοχές και επιδόματα που συνδέονται με αυτήν, εφόσον πληροί τις προϋποθέσεις που ορίζονται στις επιμέρους καταστατικές διατάξεις του φορέα ασφάλισής της. Επιπλέον, η τεκμαιρόμενη μητέρα του Α. 1464 ΑΚ δικαιούται και την ειδική εξάμηνη άδεια (Α. 44 παρ. 2 Ν. 4488/2017)

Στο Α. 38 του Ν. 4340/2015, ορίζονται τα εξής: «1. Δικαιούχοι της άδειας φροντίδας παιδιού είναι εναλλακτικά οι εργαζόμενοι φυσικοί, θετοί ή ανάδοχοι γονείς και των δύο φύλων, ανεξάρτητα από το είδος της δραστηριότητας που ασκεί ο άλλος γονέας, ακόμα και αν ο άλλος γονέας δεν εργάζεται. Σε περίπτωση διαζυγίου, διάστασης ή γέννησης τέκνου χωρίς γάμο των γονέων του, την άδεια φροντίδας παιδιού λαμβάνει ο γονέας που έχει την επιμέλεια, εκτός και αν συμφωνήσουν διαφορετικά.» Ο εργαζόμενος ο οποίος υιοθετεί ή αναδέχεται τέκνο ηλικίας έως έξι ετών δικαιούται και την γονική άδεια ανατροφής. Η άδεια χορηγείται μετά την περαίωσης της διαδικασίας ή αναδοχής, ενώ τμήμα της μπορεί να χορηγείται, με αίτηση του εργαζόμενου και στο προ της ολοκλήρωσης των διαδικασιών διάστημα.

Αποδοχές

Κατά το διάστημα της άδειας τοκετού και λοχείας, εφαρμόζονται για τις αποδοχές των εγκύων οι διατάξεις των άρθρων 657-658 ΑΚ. Έτσι, όσες δεν έχουν συμπληρώσει ένα έτος εργασίας στον εργοδότη δικαιούνται τις αποδοχές τους για μισό μήνα, ενώ όσες έχουν συμπληρώσει έτος δικαιούνται τις αποδοχές τους για ένα μήνα. Για το υπόλοιπο χρονικό διάστημα δικαιούνται συμπληρωματικές παροχές μητρότητας από τον ΟΑΕΔ, οι οποίες είναι ίσες με τη διαφορά που προκύπτει μεταξύ του ημερήσιου επιδόματος κυοφορίας και λοχείας που καταβάλλεται από το ΙΚΑ (ΕΦΚΑ) και των ημερήσιων αποδοχών που πραγματικά καταβάλλονται από τον εργοδότη. Επιπλέον, οι εργαζόμενες μητέρες δικαιούνται επιδόματα μητρότητας από τον Ασφαλιστικό τους Οργανισμό, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις δύναται να καταβληθεί και βοήθημα τοκετού. Στην περίπτωση της ειδικής εξάμηνης άδειας καταβάλλεται ειδική παροχή στην εργαζόμενη μητέρα από τον ΟΑΕΔ, εφόσον αυτή βρίσκεται σε ενεργή εργασιακή σχέση και έχει λάβει επίδομα μητρότητας από το ΙΚΑ (ΕΦΚΑ).

Γενικά

Οι έγκυες έχουν το δικαίωμα απαλλαγής από την εργασία χωρίς περικοπή αποδοχών, προκειμένου να υποβληθούν σε εξετάσεις προγεννητικού ελέγχου, στην περίπτωση που αυτές πρέπει να γίνουν κατά το χρόνο εργασίας. Αξίζει να τονιστεί επίσης ότι οι έγκυες έχουν το δικαίωμα να ζητήσουν να μετακινηθούν σε θέση εργασίας ημερήσιας απασχόλησης, εφόσον υπάρχουν λόγοι υγείας που το επιβάλλουν. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τη σχετική διάταξη: «Οι εργαζόμενες γυναίκες με πλήρη ή μερική απασχόληση κατά τη νύχτα, μετακινούνται σε αντίστοιχη θέση ημέρας, εφόσον υποβάλλουν ιατρικό πιστοποιητικό που βεβαιώνει την ανάγκη λήψης αυτού του μέτρου για λόγους που αφορούν την ασφάλεια και την υγεία τους. Στην περίπτωση δε που η μετακίνηση αυτή είναι τεχνικά ή αντικειμενικά αδύνατη απαλλάσσονται από την εργασία» (Α. 7 Π.Δ. 176/1997).

Ελένη Σατραζάνη

Δικηγόρος Θεσσαλονίκης